Tên di sản : Nghè Nhân Sơn
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 2525/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nghè Nhân Sơn nằm ở thửa đất số 303 (Theo bản đồ địa chính xã Nga Phú, đo vẽ năm 2003) với diện tích 434m2 trên thế đất bằng phẳng.
Hiện nay, toàn bộ các công trình của di tích được xây theo hướng Nam theo cấu trúc “Tiền Nhất (-), Hậu Đinh (J)”. Từ ngoài vào có các công trình sau:
Sân: Hình chữ nhật, nằm dọc theo chiều của nhà Tiền đường, diện tích 72m2 (chiều dài 12m x chiều rộng 6m), lát gạch bát (25cm x 25cm).
Tiền đường: được xây bằng gạch, trát vôi vữa gồm 3 gian, tường hồi bít đốc. Bờ nóc, bờ giải và đấu nắm cơm được đắp bằng hồ vữa. Phía trên bờ nóc đắp hình lưỡng long chầu nhật. Nhà Tiền đường có diện tích 35m2 (chiều dài 10m x chiều rộng 3,5m). Phía trước là 3 cửa được làm cuốn vòm, cánh cửa bằng gỗ. Cửa giữa lớn hơn cửa hai bên có kích thước cao 2,2m; rộng 1,5m. Hai cửa bên nhỏ hơn và có kích thước bằng nhau (cao 1,9m; rộng 0,8m). Hai bên gian 1 và gian 3 được làm hai ô thoáng cao 1,65m; rộng 0,78m, phía trong đặt hai tượng Hộ pháp hai bên.
Phía trong nhà Tiền đường không dùng cột gỗ, toàn bộ hệ thống vì được làm bằng bê tông cuốn vòm. Hoành, rui, mè được làm bằng luồng, mái lợp ngói liệt và ngói máy.
Trung đường: được xây tương tự và nhỏ hơn so với nhà Tiền đường. Trung đường cũng gồm 3 gian, được nối thông với nhà Tiền đường tại vị trí giữa các gian bằng hệ thống cuốn vòm (không có cửa). Các vòm cuốn cũng có kích thước khác nhau. Cửa giữa có kích thước cao 2,1m, rộng 1,2m, hai cửa bên bằng nhau và nhỏ hơn cửa giữa (cao 1,9m; rộng 0,66m).
Diện tích nhà Trung đường 36,9m2 (rộng 4,5m x dài 8,2m). Kết cấu phần mái cũng tương tự nhà Tiền đường. Phía trên bờ nóc, bờ giải được đắp bằng hồ vữa, hai bên đầu hồi được đắp hai nắm đấu.
Hậu cung: Gồm một gian được xây nằm dọc so với nhà Trung đường và Tiền đường.
Ngăn cách giữa gian Hậu cung và Trung đường là hệ thống cửa cuốn vòm, gồm hai cửa bên và một nửa phía trên cửa cuốn lớn ở giữa (rộng 0,95m).
Kích thước hai cửa bên bằng nhau (cao 1,7m, rộng 0,65m). Trước kia các cửa cuốn vòm này có cánh, hiện nay chỉ còn lại cối cửa bằng đá trên tường. Toàn bộ phần mái được cuốn vòm bằng chất liệu gạch, vôi, vữa, giấy nện trộn mật. Trên mái được dán ngói vẩy hến, bờ nóc, bờ giải và nắm đấu được đắp bằng hồ vữa.
Như vậy, Nghè Nhân Sơn tuy kiến trúc đơn giản, nhưng toàn bộ hệ thống kết cấu của di tích được liên kết với nhau một cách hợp lý theo cách thức đăng đối, tạo cho ngôi Nghè chắc chắn, thoáng mát.
Về hệ thống thờ tự:
Hiện nay, Nghè Nhân Sơn được bài trí thờ tự từ trong ra ngoài, theo kiểu từ cao xuống thấp.
Tại gian giữa nhà hậu cung gồm các bệ thờ sau:
Bệ thứ nhất (từ trên xuống): cao 1,34m, rộng 0,52m, dài 1,54m. Đặt pho tượng Bản cảnh Thái giám thổ địa tôn thần (mới).
Bệ thứ hai: cao 1,21m; rộng 0,62m; dài 1,54m.
Đặt 02 bộ long ngai và thần vị “Bản cảnh Thái giám Thổ địa tôn thần” và “Hộ Đàn thượng trụ quốc lĩnh tinh binh Tri Tam phủ Thái uý Thành quốc công giả phong Quang Ý Trác Vĩ thượng đẳng thần”.
Bệ thứ ba: cao 1,15m; rộng 1,1m, dài 1,54m. Đặt một số đồ thờ: Bát hương, mâm bồng, đài chén, lọ hoa.
Ngoài hệ thống thờ thần trên, nhân dân còn đưa phối thờ hệ thống thờ Mẫu và xây hai bệ thờ:
Bệ thứ nhất cao 1, 18m, rộng 0,54m, dài 1,6m. Đặt 3 pho tượng “Tam tòa Thánh Mẫu”.
Bệ thứ hai cao 0,75m; rộng 0,6m; dài 1,6m. Đặt 02 bát hương, cây nến, lọ hoa.
Bệ thứ ba cao 0,62m, rộng 1,2m, dài 1,6m. Đặt lư hương, bát hương, cây nến, đài chén và các đồ lễ.
Như vậy, hiện tại hệ thống thờ tự tại Nghè Nhân Sơn gồm cả thờ thần và thờ Mẫu.
Các hiện vật trong di tích:
Trải qua thời gian dài tồn tại, một số hiện vật tại di tích đã bị mất mát và hư hỏng. Tuy nhiên, nhân dân địa phương đã bảo vệ và gìn giữ được tương đối các hiện vật cổ của Nghè. Hiện nay, Nghè Nhân Sơn còn lưu giữ được nhiều hiện vật quý rất có giá trị gồm:
Hiện vật bằng gỗ:
Long ngai cổ: 02 cái.
Tượng “Bản cảnh Thái giám Thổ địa tôn thần”: 01 pho. (Tượng được tạc trong tư thế ngồi, có kích thước cao 0,68m, rộng 0,41m; dày 0,38m.)
Tượng mới “Bản cảnh Thái giám thổ địa tôn thần”: 03 pho.
Hộp đựng Sắc phong: 01 cái.
Cây nến cổ (loại trung): 04 cái.
Cây nến mới (loại nhỏ): 02 cái.
Đài chén cổ (loại trung): 04 cái.
Đài chén cổ (loại nhỏ): 17 cái.
Thần vị: 02 cái.
Đài chén mới: 03 cái.
Kiệu mới: 01 cỗ.
Giá trống, trống mới: 01 cái.
Giá chiêng mới: 01 cái.
Tắc tải cổ: 01 cái.
Bảng chúc văn cổ: 01 cái.
Mâm bồng cổ (loại trung): 03 cái.
Khay mịch cổ: 01 cái.
Ống hương cổ: 02 cái.
Ống hoa cổ: 02 cái.
Hạc mới: 02 con.
Hoành phi mới: 02 bức.
Câu đối: 01 đôi.
Hiện vật bằng sứ:
Bát hương cổ (loại trung): 06 cái. (d = 27cm)
Bát hương mới: 36 cái.
Lộc bình mới (loại to): 02 cái.
Lọ hoa mới: 5 cái.
Hiện vật bằng giấy:
Gồm 04 đạo sắc phong còn nguyên vẹn,
02 đạo sắc phong niên hiệu Khải Định nhị niên (1917);
02 đạo sắc phong niên hiệu Khải Định cửu niên (1924).
Hiện vật bằng vải:
Cờ ngũ sắc loại to: 01 cái;
Cờ ngũ sắc loại nhỏ: 16 cái;
Y môn: 02 bức.
Hiện vật bằng đồng;
Lư trầm cổ (loại nhỏ): 01 cái;
Ống hương cổ: 02 cái;
Lư đồng cổ (loại to): 01 cái;
Chuông đồng cổ (01 cái): Chuông có kích thước: Thân cao 38cm; đường kính miệng 26cm, lợi chuông cao 3cm, rộng 2,3cm; quai có kích thước cao 16cm, được đúc bằng hình hai con rồng ngược chiều nhau. Thân chuông có khắc 4 chữ Hán đăng đối nhau tại bốn mặt phía thân trên của chuông “Hà Thông Chung Miếu” và hai bên vai trên của chuông hai chữ “Tiên - Thánh”. Phía dưới khắc chữ Hán “Đinh Mão niên tu tạo” (Tu tạo năm Đinh Mão - 1927).
Chuông mới (loại trung): 01 cái;
Chiêng đồng (mới): 01 cái;
Cây nến (mới): 04 cây;
Đài chén (mới): 03 cái.